FÖSTUDAGSHUGLEIÐINGAR UM FJÖLBREYTILEIKA

HUGLEIÐING VIKUNNAR: ÞRÓUN ÍSLENSKS RASISMA

Rasismi er útbreiddari, opinberari og beinskeyttari en nokkru sinni á Íslandi. Hann er ekki lengur bara iðkaður af ónafngreindum klikkhausum í afmörkuðum dagskrárliðum Útvarps Sögu eða skúmaskotum internetsins. Netárásir á baráttukonur gegn rasisma hafa stigmagnast, fólk tjáir grímulaust útlendinga- og múslimahatur undir nafni og mynd og boðað hefur verið til rasistasamkomu á Austurvelli, annan laugardaginn í röð.

HVAÐ GERÐIST EIGINLEGA?

Svona gerist ekkert af sjálfu sér og það er ekki hægt að skella skuldinni bara á Trump. Jarðvegurinn fyrir rasima hefur verið vandlega plægður og nærður af öfgahægriöflum með ýmsum hætti. Á myndinni hér að ofan má sjá helstu birtingarmyndir rasisma, sem jafnframt eru áhrifaþættir í þróun hans.

Við erum langflest haldin ómeðvitaðri hlutdrægni, m.a. vegna þess að við höfum alist upp við að sjá jákvæðari birtingarmyndir af hvítu fólki en svörtu og brúnu. Það getur valdið óviðeigandi hegðun eða beitingu öráreita, en ef við erum meðvituð um hlutdrægnina getum við dregið úr áhrifum hennar. Ef við erum ekki meðvituð um hana, þá getur þessi hlutdrægni þróast yfir í meðvitaða hlutdrægni, fordóma sem byggja á staðalmyndum um afmarkaða hópa sem ekki eru á rökum reistar.

HUNDAFLAUTUPÓLÍTÍK

Eitt mikilvægasta tæki öfgahægrisins kallast hundaflautupólítík, en hún er notuð til að byggja brú frá hinni ómeðvituðu hlutdrægni yfir í fordóma og hatursorðræðu. Hundaflautupólítík getur birst sem athugasemd, skoðun eða spurning sem tengist tilteknum hópi án þess að hægt sé að fullyrða að hún, ein og sér, endurspegli rasisma. Þessi tiltekna athugasemd er þó nægilega skýr til að kalla fram hugrenningatengsl, styrkja fordóma og kalla fram rasísk viðbrögð. 

Nýjasta dæmið um tæra hundaflautupólítík er athugasemd Snorra Mássonar við framgöngu Víðis Reynissonar í máli Oscars Bocanegra. Á sama tíma og Snorri fordæmir að Víðir hafi bjargað barninu frá brottvísun til Kólumbíu segist hann ekki vera að taka efnislega afstöðu til málsins. Bókunin sjálf, ef hún er lesin án samhengis við allt sem Snorri hefur sagt og skrifað undanfarin ár, getur tæplega talist rasísk (þó orðræðugreining á stefnumálum hans í víðara samhengi myndi líklega leiða annað í ljós). Fyrst og fremst nær athugasemdin markmiði sínu því hún kyndir undir fordómum fólks sem fyrir var reitt og taldi á sér brotið, sbr. manninn sem telur Alþingi úthluta ríkisborgararétti eins og brjóstsykri og hinn sem telur danska foreldra sína líða fyrir málsmeðferð Oscars.

Annað dæmi um hundaflautupólítík sama manns er þegar hann velti fyrir sér hvort tölvupóstar til foreldra leikskólabarna þyrftu að vera á ensku og pólsku. Það er ekki nauðsynlega rasískt að spyrja hvort mögulega væri betra að leggja meiri áherslu í að kenna tungumálið og minna í þýðingar og túlkaþjónustu. En aftur gerist það samt að rasistarnir hella úr skálum reiði sinnar yfir undirlægjuhætti gagnvart útlendingum og að fólk sem ekki nenni að leggja það á sig að læra íslensku verði bara að hypja sig úr landi.

Snilldin við hundaflautupólítík er hversu auðvelt er að gera hana að þrætuepli. Láta eins og fólk sem afhjúpar hana sé að of- eða rangtúlka eðlilegar athugasemdir, skoðanir eða spurningar, gera fólki upp ásetning eða illsku. Slíkar þrætur þjóna þó engum tilgangi.

HATURSORÐRÆÐA

Viðbrögðin við hundaflautinu kalla svo fram enn meiri fordóma og ótta hjá einstaklingum sem telja sig þurfa að grípa til aðgerða. Þær aðgerðir geta verið með ýmsum hætti, eins og hatursorðræðan sem dunið hefur á Semu Erlu Serdaroglu, opinbert níð Brynjars Barkarsonar á samfélagsmiðlum og mótmæli í raunheimum bera vitni um. Þótt dæmi séu um afmarkaða rasíska ofbeldisverknaði á Íslandi, er þróunin ekki komin það langt að fólk sé markvisst beitt ofbeldi vegna litarhafts, uppruna eða trúarbragða, en ég verð að viðurkenna að ég er logandi hrædd við framhaldið.

HVAÐ ER TIL RÁÐA?

Uppgangur öfgahægris er grafalvarlegt mál. Ekki bara hefur hann aukið á rasisma, heldur hefur kvenfyrirlitning aukist og allir jaðarhópar finna fyrir bakslagi og andúð. Sömu aðferðum er beitt gagnvart öllum þessum hópum, þar sem hópur ungra íslenskra karla er í stafni með hundaflauturnar á lofti, hvattir áfram af afdönkuðum karlrembum, rasistum, transfóbum og síonistum. Femínistar eru ekki lengur þeirra helstu óvinir og „vókið“ er að verða úrelt. Nýjasta baráttumál þeirra er að hemja samkennd sem er víst til mikilla trafala.

Til að sporna gegn öfgahægrinu er brýnt að greina það og skilja. Átta sig á aðferðunum sem verið er að beita, benda á þær og mótmæla þeim. Standa saman, með mannréttindum, með samkennd og mannúð. Hlusta á jaðarsett fólk, læra um hindranir valdakerfisins og leggja okkar af mörkum til að afmá þær. Innflytjendur eru ekki vandamál. Fólkið sem hatast við þá er vandamál.

Bestu kveðjur,

Sóley